Komşu Ülkeleri Tanıyalım: Irak

6/27/2021

Komşu Ülkeleri Tanıyalım: Irak

IRAK

Irak Hakkında Genel Bilgiler

- Başkenti Bağdat’tır.

- Resmi dilleri Arapça ve Kürtçe’dir.

- Resmi dini İslam’dır.

- Federal Parlamenter Sistemi’yle idare edilir. ‘’Federal Cumhuriyet, cumhuriyetçi yönetim biçimine sahip devlet organlarının oluşturduğu federasyona verilen addır.’’

- Cumhurbaşkanı, Berhem Salih; Başbakanı, Mustafa el-Kazımi’dir.

- Yüzölçümü 437.072 km²’dir.

- Nüfusu 41.1 milyondur.

- GSYİH’sı 190 milyar dolardır.

- Para birini Irak Dinarı’dır.

- Resmi adı Irak Cumhuriyeti’dir. (el-Cumhruiyyetü’l-Irakiyye)

Tarihçe

Bir Batı Asya ülkesi olan Irak, komşusu Suriye gibi tarih boyunca önem arz etmiş ve bölgenin hatırı sayılır ülkeleri arasında oldu. Bölgede hakimiyet süren uygarlıkların neredeyse hepsinde merkezi şehir Bağdat’tı. 1639’da Osmanlı’nın himayesine girene değin bu durumun böyle ettiği söylenebilir. Zira Osmanlı’nın merkezi İstanbul’du.

Emeviler ve Abbasiler döneminde en parlak çağını yaşayan bu bölgenin merkezinde, yakın döneme kadar, her zaman Bağdat vardı. Bilhassa Emeviler ve Abbasiler döneminde Bağdat, dünyanın kültür ve ticaret merkeziydi. Bununla birlikte Büyük Selçuklular’ın bölgede hakim olduğu dönemde ünlü vezir Nizamülmülk’ün kendi adıyla açtırdığı ünlü Nizamiye Medreseleri’nin en büyüğü yine Bağdat’ta yer alıyordu.

1258 yılında Moğol işgaline ve istilasına uğrayan Bağdat, yakılıp yıkıldı. Birçok kütüphane ve ilim merkezi ateşe verildi. Tarihi kaynaklara göre Bağdat Kütüphanesi’ndeki eserlerin atıldığı Dicle Nehri, günlerce mürekkep renginde akmıştır.

Sümer medeniyetiyle başlayan hakimiyet serüveni, Akadlar, Babil, Asur, Roma, Sasaniler ile devam ederken 1534’te Osmanlı İmparatorluğu bölgeyi himayesi altına aldı. Irak’ın fethi, tüm gözlerin üzerine yönelmesine sebep oldu. Çünkü bu bölge sıradan bir toprak parçası olarak görülmüyordu. Gerek stratejik önemi gerek verimli toprakları gerek de din-mezhep çatışmalarının burada boy göstermesi bölgeye önem kattı. Mısır ve Suriye’yi fetheden Osmanlı, Irak’ın başka bir devlete kaptırmanın zararlara yol açacağını öngördü ve bölgeden asla vazgeçmedi. Bununla birlikte Safevilerin Şii mezhebini yayma çabasına karşın Sünni olan Osmanlı İmparatorluğu’nun kesin galibiyeti, Şii politikasının uzunca bir süre için durmasına yetmişti. Elbette bu bölgenin önemi 20. Yüzyılda çok daha iyi anlaşılacak ve bu sefer de bölgeden bir hayli uzak olan Avrupalı devletlerin gözdesi haline gelecekti.

I. Dünya Savaşı’yla birlikte Osmanlı’ya karşı bölgedeki Araplar, İngilizlerin kışkırtmalarıyla isyanlar başlattı. Zaten zayıflayan Osmanlı, artık Orta Doğu’ya eskisi kadar önem veremedi veya verecek gücü kalmamıştı. Fırsattan yararlanan Avrupalı devletler, çeşitli antlaşmalarla işgal girişimlerinde bulundu. 12 yıllık İngiliz mandası da bu şekilde başlamış oldu.

Özgür bir devlet haline gelen Irak, özellikle Saddam Hüseyin’in iktidarda olduğu dönem içerisinde saldırgan bir politika benimsedi. 1979’da devlet başkanı olan Saddam Hüseyin, aynı yıl İran’da darbenin yaşanmasını fırsat bilerek İran’a savaş açtı. Yıllarca süren savaşta iki devlet de çok yara aldı. Hem insani yönden hem de ekonomik yönden batma noktasına gelmişlerdi. Saddam Hüseyin saldırganlığı bırakmak yerine yaşadığı bu zararları karşılamak adına diğer bir komşusu olan Kuveyt’i işgal edip petrol rafinelerine el koydu. 1991’de Kuveyt’in kurtarılmasıyla birlikte Irak artık durmak zorunda kalmıştı. 2003 yılında ‘işgal’ edilene dek…

Yönetim ve İktidar

İngiliz mandasından kurtulan Irak, krallıkla yönetilmeye başladı. Ta ki 1958’de yapılan darbeye kadar. Bu darbeyle birlikte cumhuriyet ilan edildi. Bu tarihlerde bölgede komünizm ve etnik milliyetçilik iyice artmış durumdaydı. Komşusu olan Suriye’yi de etkilemesiyle birlikte bölgenin tamamen SSCB kontrolüne girmesinden korkan Avrupalı devletler ve ABD çeşitli olayları bahane ederek işgal girişimlerinde bulundu. (Tarih her daim tekerrür etti ve edecek…)

1967’de İsrail’e karşı Suriye, Mısır ve Irak’ın birleşmesiyle başlayan Altı Gün Savaşı’nın kaybedilmesiyle birlikte hükûmet zayıfladı. Suriye’de birlik, özgürlük ve sosyalizm sloganıyla ortaya çıkan Baas Partisi, Irak’ta da büyük taraftar kitlesine sahip oldu ve 1968’de kansız bir devrim yaptı. Suriye’de Hafız Esad; Irak’ta ise Saddam Hüseyin bu partinin son büyük temsilcileri oldu. 1979’da yönetimi devralan Saddam Hüseyin, 2003’te ABD’nin işgaline kadar devlet başkanı oldu.

Tek partili siyasi sistemin var olduğu Irak’ta, yetki alanı bir hayli kısıtlı olan bir parlamento vardır. Geniş yetkilere sahip olan devlet başkanı istediği zaman hükümeti ya da üyelerini değiştirme hakkına sahiptir.

Anayasal düzeyde varlığı kabul edilen Irak Kürt Bölgesi (Kuzey Irak) özerk bölgesi yer alır. Bu bölgenin kendine ait bayrağı, marşı, başbakanı bulunmaktadır.

ABD’nin 2003’teki askeri müdahalesinden sonra Sünni idareciler yönetimden uzaklaştırıldı ve onların yerine Şii kesimden idareciler getirildi. Halkın Sünni ağırlıklı olduğu göz önünde bulundurulduğunda yönetimle aralarında çatışmaların olacağını da kestirmek mümkündür. Zira öyle de oldu.

İklim ve Ekonomi

%40’ı çöllerle kaplı olan Irak’ta genel olarak soğuk ve kurak kış ayları; sıcak ve bulutsuz yaz ayları yaşanır. Kuzeyinde, Türkiye sınırında, yüksek dağlar ve ormanlar görülür. Ortalama yükseltisi 1800-2000 metre civarında olan bu dağlar genelde karla kaplılardır. Ülkenin en büyük sorunlarından biri de kuraklık ve toz fırtınaları. Bu durum hem tarımı hem beşeri yaşamı ziyadesiyle olumsuz etkiler. Keza İran sınırında da büyük bataklıklar bulunur. İklimi ile bir genelleme yapılacak olursa karasal ve çöl ikliminin hâkim olduğu söylenebilir.

Irak’ın ekonomisine bakıldığında elbette ilk sırada petrol yer alır. Petrol rezervleri bakımından dünya genelinde 5. Sırada bulunmaktadır. Fakat gerek İran’la yapılan Körfez Savaşları gerekse ABD işgali ve gerekse iş karışıklıkların yanında uygulanan ambargolar nedeniyle 2004-2017 yılları arasında petrol gelirlerinin milli gelir payındaki yer bir hayli azalmıştı. Son birkaç yıldır ise Irak ekonomisi yine petrol üzerinden toparlanmaya geçmiş gibi görünüyor.

Milli gelirin %60’ını petrolden karşılayan Irak ekonomisinin %20 kadarı da tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Geriye kalan payda ise ticaret ve turizm gibi alanlar yer alır.

Kültür, Din ve Nüfus

Irak’ın kültürü genel anlamda komşusu Suriye’nin kültürüne çok fazla benzemektedir. Klasik ağır Arap kültürünün yanında Kürt kültürüyle birleşen dinamik bir kültüre sahiptir. Giyim özgürlüğü bulunan ülkede genel olarak İslami usullere giyip ağırlık gösterir. Bilhassa kadınlar için bu daha katıdır. Yemek kültüründe ise mutfaklarının vazgeçilmez temel bileşeni kuzu etidir. Bunun yanında hamurlu ağır tatlılar da büyük ilgi görmektedir.

Ülkede resmi din İslamiyet’tir ve halkın %97’si Müslümandır. Müslümanların %57’si Şii ve Caferi, %43’ü Sünni’dir. Sünni kolundan Şafiilik mezhebi yaygındır. Nüfusun %2’lik kısmı Ortodoks ve Katolik Hıristiyanlardır. Çok az sayıda da Yahudi bulunmaktadır.

41.1 milyon nüfusa sahip Irak’ta genç nüfus bayağı fazladır. Nüfusun sadece %3’lük kısmı 65 yaş üstüdür. Nüfusa göre gelişmişlik düzeyine bakıldığında gelişmemiş ülkeler arasında göstermek mümkündür. Ortalama yaşam süresinin 66.5 olmasına karşın bebek ölüm oranı da bir hayli yüksek olması, ülkenin sorunlarından biridir.

Nüfusun %75’i Arap, %20’si Kürt ve %5’ide karışık ırklardan oluşur. Ülkede yaklaşık olarak 1 milyon Türkmen olduğu bilinmektedir. Okuma-yazma oranı %58 gibi düşük bir orandadır.

Irak İle İlgili İlginç Bilgiler

İsmini Osmanlı döneminde merkeze uzak olduğu için uzak anlamına gelen ‘Irak’ kelimesinden aldı.

Devletin anayasası ABD öncülüğünde hazırlandı.

Bölge ayrıca Avrasya yaban hayatına ev sahipliği yapar. Serçe, kınalı keklik, bıldırcın, ibibik, yaban güvercini, yaban ördek, dağ bülbülü gibi kuşlar burada yaşamaktadır.

Orta Doğu’daki en büyük yüz ölçüme sahip 3. Ülkedir.

Dünyadaki toplam petrol rezervinin %8,6’sı Irak’ta yer alıyor.

Irak’a giriş için vize şartı yoktur. Sadece pasaport ile giriş yapmak mümkündür.